Onveilig leiderschap: Schoof kiest steeds voor ‘orde’ boven mensenrechtelijke uitgangspunten
De arrestatie van Nederlanders op de Sumud-vloot laat scherp zien hoe premier Dick Schoof politiek bedrijven invult: begrip voor het geweldsmonopolie van staten (in dit geval Israël), terughoudendheid in kritiek en in het opkomen voor burgers, en nadruk op de risico’s die deze burgers zélf zouden nemen. “Je loopt een risico, dat heeft men geweten,” zei hij over de gearresteerden. Daarmee legitimeert hij feitelijk de Israëlische actie in internationale wateren, zonder de bescherming van Nederlandse burgers centraal te stellen. Andere landen, zoals Spanje, riepen juist de Israëlische ambassadeur ter verantwoording.
Schoofs rode draad: veiligheid vóór de staat
Schoofs houding past in een bredere lijn. Als baas van de NCTV verdedigde hij jarenlang geheime onderzoeken naar moskeeën en dataverzameling over moslimgemeenschappen. Toezichthouders en rechters bestempelden die methoden als onrechtmatig. Toch kwam er nooit een duidelijke publieke erkenning of herstel. Voor groepen die zich al gemarginaliseerd voelen, bevestigt dit het beeld van een staat die wantrouwt en bespioneert in plaats van beschermt.
Ook in de wapenexport naar Israël zien we hetzelfde patroon. Nederland leverde F-35-onderdelen door, totdat de rechter het kabinet dwong de vergunning opnieuw te toetsen wegens het risico op oorlogsmisdaden. Schoof en zijn kabinet bewogen pas nadat de rechter hen daartoe verplichtte. Ze gingen naar de Hoge Raad. Eigen morele toetsing of politiek leiderschap bleef uit.
“Van wapenexport tot toeslagen: veiligheid is niet voor jou.”
Hetzelfde geldt voor de toeslagenaffaire, waar de overheid aantoonbaar discrimineerde en racistisch handelde. Slachtoffers wachten nog altijd op erkenning en compensatie. In plaats van structurele garanties tegen etnisch profileren of harde transparantie-regels voor algoritmes, overheerst bij Schoof de toon van orde en “de bestuurlijke rust”. Daarmee mist hij de kans om de kern van het probleem — institutioneel wantrouwen tegenover burgers — aan te pakken.
Consequent, onveilig leiderschap
Het is consequent: orde, veiligheid, interstatelijke bondgenootschappen die passen in zijn lijn. Maar het is ook onveilig leiderschap. Wie altijd de staat verdedigt, verliest het vertrouwen van de burgers die in die staat leven. Wat ontbreekt is een leiderschap dat de rechtsstaat en mensenrechten actief en zichtbaar vooropstelt – dat grenzen durft te trekken, excuses maakt en herstel organiseert. Zolang dat uitblijft, blijft “ik snap dat optreden van Israël” symbool staan voor een – twee keer gevallen – kabinet dat veilig is voor de staat, maar onveilig voor burgers.
Voor burgers zoals Roos Ykema, een van de gevangen genomen opvarenden. Ze staat bekend om haar inzet voor groepen die vaak buiten de bescherming van de staat vallen. Zij werkte met haar stichting Migreat in Nederland aan hulpgoederen voor vluchtelingen in Europa, aan publieksprogramma’s tegen uitsluiting van ongedocumenteerde mensen, tegen gewelddadige uitzettingen en detentiepraktijken, vóór veilige migratieroutes en inclusie. Haar arrestatie – en die van de andere Nederlanders – maakt nog duidelijker hoe Schoof het politieke spel speelt – “ik begrijp Israël” – maar afwezig blijft wanneer Nederlanders met hun leven en vrijheid risico’s nemen uit solidariteit en tegen de hongersnood in Gaza.
Onze rode lijn
Kom zondag 5 oktober naar de Rode Lijn in Amsterdam, verzamelen tussen 12.00 en 13.00 op het Museumplein – een protest tegen de genocide van Palestijnen door Israël, tegen de oorlogsmisdaden, tegen het onrecht dat burgers moeten ondergaan. Voor het recht en vrede, voor solidariteit, naleven van mensenrechten en de bescherming van mensen. Alleen door samen te komen doorbreken we het patroon van ons statelijke, onveilig leiderschap; te beginnen in Nederland, maar zeker zichtbaar in meerdere delen in de wereld.